Cộng Hòa Liên Bang Nigeria (Federal Republic of Nigeria)

Nigeria tên chính thức là Cộng Hòa Liên Bang Nigeria (Federal Republic of Nigeria). Về điạ dư, Nigeria giáp với Cameroon ở hướng đông, Benin hướng tây, hướng bắc là Niger và Chad. Viện Đại Học Hoa Kỳ của Nigeria (American University of Nigeria – AUN) mua vé máy bay hãng Lufthansa (Đức quốc) cho tôi, bay từ Dallas / Fort Worth đến Frankfurt (Đức) rồi đổi phi cơ bay đi Abuja, thủ đô của Nigeria. Trường AUN ở Yola, nằm về hướng đông bắc sát biên giới Cameroon, chỉ cách một rặng núi, khoảng hơn một tiếng đồng hồ đi xe và cách thủ đô Abuja khoảng 400 cây số.

Như đã được dặn dò trước qua điện thư (email), nhân viên nhà trường ở Abuja ra phi trường đón tôi đưa về khách sạn của nhà trường (trường AUN sở hữu nhiều bất động sản… ở Nigeria) nghỉ đêm, sáng hôm sau sẽ đưa trở ra phi trường bay lên Yola. Hai thành phố Yola, Abuja chỉ cách nhau 400 cây số vẫn phải đi máy bay… Vấn đề di chuyển, chuyên chở bằng đường bộ ở Nigeria là cả một vấn đề!

Qua quầy kiểm soát di trú, ra đến ngoài, tôi đảo mắt xung quanh ngắm nghì trời mây bao la sau 18 tiếng đồng hồ bay. Về điạ dư, Nigeria thuộc vùng nhiệt đới, nóng quanh năm, tuy nhiên vẫn dễ chịu hơn khí hậu ở Saigon và khô ráo hơn. Nigeria có nhiều núi non nhưng không cao, có nhiều cây nhiệt đới như ở Việt Nam. 

Nigeria có mỏ dầu hỏa nhưng đất nước vẫn còn nghèo quá, ra khỏi phi trường mới trông thấy nếp sinh hoạt của người dân, những người phụ nữ buôn gánh bán bưng. Họ đội trên đầu “gánh hàng”, một sô bánh trái, một khay đậu phọng…, bước đi thoăn thoắt, tay không phải giữ mà “gánh hàng” vẫn không rơi (đàn ông, trẻ em cũng vậy). Có phụ nữ đeo thêm sau lưng đứa con, vẫn đội thúng trên đầu, đi bán hàng rong…

Nigeria đang làm gần xong một xa lộ rộng lớn, từ phi trường vào thành phố Abuja và dẫn đến Lagos, thành phố bờ biển lớn nhất của Nigeria. Xa lộ có bốn chiều đi lên đi xuống như ở Hoa Kỳ, có lằn phân chia (lanes), tuy nhiên các tài xế phóng xe bạt mạng, luồn lách như kiểu lái xe Honda ở Việt Nam. Đó là một thứ “bệnh” vô kỷ luật, không tôn trọng trật tự công cộng. Dọc theo xa lộ có những làng nhỏ, dân trong làng đứng rình nơi lề đường, đợi lúc bớt xe chạy băng qua, rất nguy hiểm. Nhiều lúc “dựng tóc gáy”, nhiều lần tôi định nói anh tài xế “James Bond” chạy chậm lại, nhưng thôi kệ… Cho mày chết trước rồi tao cũng chết luôn… “Thí mạng cùi”.

Tôi ở chơi trong khách sạn nhà trường hai ngày mới có vé máy bay đi Yola. Ban ngày tôi đi bộ loanh quanh thăm thành phố. Nigeria có diện tích rộng gấp ba lần Việt Nam, dân số khoảng hơn 160 triệu người, đông dân cư nhất Phi châu, cứ bốn (4) ông “Tây Đen” ở Phi châu, có một (1) ông là người Nigeria… cứ bốn người trên quả điạ cầu, một người là người Tầu.

Đường xá ở Nigeria rất bết, nhiều “ổ gà” vì thiếu ngân sách bảo trì (maintenance), nhiều con đường không có vỉa hè hay lối đi, hai bên là đất cát. Vấn đề nhu cầu tối thiểu, điện nước cũng bết, chuyện thiếu nước, cúp điện thường xẩy ra, nên những nhà máy, cơ sở, khách sạn, trường học thường có thêm máy phát điện riêng.

Đến phi trường Yola khoảng 1 giờ chiều, tôi được nhân viên phi trường đón đưa về căn apartment đã chuẩn bị sẵn với đầy đủ tiện nghi, thức ăn, nước uống v.v… Sau đó đến Câu lạc bộ của nhà trường ăn trưa, cũng để giới thiệu với nhân viên quản lý. Trường AUN ngoài mấy khách sạn còn làm chủ 9 khu apartment cho nhân viên, giáo sư ngoại quốc ở. Câu lạc bộ cũng của nhà trường, bên trong là khách sạn có hai hồ bơi, sân đánh tennis, bóng rổ, phòng họp, phòng tập thể dục. Nơi đây là chỗ tụ họp, ăn uống sau giờ làm việc, nhiều người đem theo vợ con đến bơi lội, ngồi hóng mát, tán dóc…

Viện Đại Học Hoa Kỳ của Nigeria (AUN) nằm trên một khu đất rộng lớn hơn 1000 mẫu, ngoài cổng có nhân viên an ninh khám xe rồi mới được vào. Vấn đề an ninh ở Nigeria phải đề phòng, tỉnh Sokoto hướng đông bắc, khu vực đông người Hồi giáo vẫn có những cuộc bạo động. Trên đường thường có những nút chặn (check-point) cảnh sát, ăn mặc như quân đội với nón sắt, áo giáp, tiểu liên AK-47, kiểm soát, khám xét xe cộ.

Ngôn ngữ để làm việc ở Nigeria là tiếng Anh giọng người Nigeria (Nigerian-English) lúc đầu hơi khó nghe, sau quen đi. Trường AUN có nhiều người đến từ các quốc gia Phi châu khác như Congo, Rwanda, Ghana… Những người thuộc các nước nói tiếng Pháp như Congo, Moroco, Central Africa… học nói tiếng Anh nhanh chóng. Riêng Cameroon nói tiếng Pháp ở phiá bắc, phần còn lại nói tiếng Anh.

Phi châu có cả ngàn bộ lạc, sắc tộc nguyên thủy. Riêng ở Nigeria đã có hơn 250 sắc dân chia làm ba nhóm chính, ngôn ngữ khác nhau: Fulani, Igbo và Yoruba. Người Fulani sống nơi hướng bắc, o đạbộ lạc Fulani trải dài qua nhiều quốc gia: Ghana, Senegal, Guinea, the Gambia, Mali, Nigeria, Sierra Leone, Benin, Burkina Faso, Guinea Bissau, Cameroon, Côte d'Ivoire, Niger, Chad, Togo, Republic of the Congo, Democratic Republic of the Congo, South Sudan the Central African Republic, Liberia, Sudan, Eritrea and Egypt.

Người Fulani là sắc dân đầu tiên ở Phi châu theo đạo Hồi nên phát triển trở nên một thế lực chính trị, kinh tế. Trước khi người Tây phương đến, dân Fulani sống du mục, chăn nuôi bò, dê, ngày nay trở nên khó khăn với đà phát triển các đô thị lớn, kỹ nghệ hóa, thêm nạn hạn hán xẩy ra thường xuyên ở Phi châu, đất đai chăn nuôi thâu hẹp lại. Lớp người trẻ Fulani được hấp thụ nền văn hoá mới đi đến những thành phố lớn như Lagos, Konakry, Bamako tìm công ăn việc làm.

Người Yoruba tập trung trong khu vực phiá tây nam Nigeria, phiá nam Benin lan qua các quốc gia nằm phiá tây Phi châu như Togo, Sierra Leone và Ghana. Di dân Yoruba chia làm hai nhánh chính, nhóm mới sang Hoa Kỳ và Anh quốc trong thập niên 1970. Nhóm thứ hai là nhóm cổ, có lịch sử bắt nguồn từ thế kỷ thứ 16, trong thời gian buôn bán nô lệ, nhóm này có gốc rễ với người da đen bị bán qua Brazil, khu vực trong vùng biển Caribean như Cuba, Trinidad Tobago… Đa số người Yoruba ở khu vực tây nam Nigeria, kể cả thành phố lớn nhất Lagos theo đạo Tin Lành (Christian) hay đạo Hồi (Islamic).

Người Igbo sống trong khu vực đông nam Nigeria, ở vùng quê người Igbo sống bằng nghề tiểu công nghệ, đặc biệt làm rẫy trồng củ Yam, như củ mì nhưng to lớn hơn nhiều, thường lớn bằng bắp chân, có củ dài 1,5 mét nặng 70 kilo. Ước tính trên thế giới 95% củ Yam do người Igbo sản xuất, loại thực phẩm này rất quan trọng cho sự sống còn cho các dân tộc Phi châu, thường bị nạn hạn hán. Người Igbo đã từng nổi dậy, tách riêng thành lập quốc gia Biafra gây nên trận chiến Nigeria-Biafra từ ngày 6 tháng Bẩy 1967 đến 15 tháng Giêng 1970. Bị thua trận, Biafra xáp nhập trở lại Nigeria.

AUN Nov. 03, 2013

vđh